Shoah Business: What Today’s Managers Can Learn from the Nazi’s

Interview met Philip H. Bergstein, auteur van Shoah Business: What Today’s Managers Can Learn from the Nazis

Het duurt even voordat ik Phil Bergstein herken in de lobby van het Hilton Hotel op Schiphol. De promotietour begint zijn tol te eisen, bekent de auteur van het meest controversiele managementboek van dit moment even later. Hij oogt vermoeid en lijkt in niets op de fitte veertiger met typisch Amerikaanse lach op de achterkant van het zojuist verschenenShoah Business. Zijn beveiliger zit twee tafels verder maar verliest ons geen moment uit het oog. “Ik kan hem eigenlijk niet betalen maar het is nodig. Crazy.” Het gedoe rond zijn boek past in een trend waar de inhoud het steeds vaker moet afleggen tegen de beeldvorming, stelt Bergstein. “Ik ben pas uitgenodigd door een of andere Deense White Pride organisatie om een spreekbeurt te houden. Ik durf te wedden dat de idioten het boek niet eens hebben gelezen”.

De commotie heeft u werkelijk verrast?

“Niemand gelooft me als ik zeg dat ik dit niet heb zien aankomen, zelfs mijn eigen vrouw niet. Ik heb gewoon een goed managementboek willen schrijven. Ik ben naief geweest. Pas toen mijn eigen uitgever vroeg of ik een grapje maakte en ook andere uitgeverijen, laat ik zeggen, terughoudend reageerden, begon het te dagen dat dit boek wel eens voor wat commotie zou kunnen zorgen. Maar zeker niet op deze schaal.”

Uw boek wordt uitgebracht door de Nederlandse uitgever Reakt. Waarom niet in eigen land?

“Ik las ergens dat ik voor Reakt zou hebben gekozen vanwege het huidige politieke klimaat in Nederland. Dat veronderstelt dat ik zou wat hier speelt. Nederland is voor mij, net als voor de meeste Amerikanen, een klein en ongrijpbaar landje”. De in de Amerikaanse pers gemaakte vergelijking met Franse verlichtingsdenkers die eeuwen geleden naar Nederland vluchtten vindt hij overdreven. “Mij was het niet per se te doen om de vrijheid van meningsuiting. Zoals gezegd, voor mij telt de inhoud. Ik denk dat ik iets zinvols te melden heb. Reakt was eenvoudig de eerste serieuze partij die onverdachte interesse toonde. That’s it.”

Wat is de boodschap van uw boek?

“Het is nog niet eens zozeer een echte boodschap. Mij gaat het om de analyse, om de hedendaagse relevantie betekenis van historische praktijken. Als ik al een boodschap heb, dan is het dat de geschiedenis ertoe doet”. Lachend: “maar dat is bepaald geen nieuwe boodschap.”

Goed dan. Waar gaat Shoah Business over?

“Mijn boek is een hoop opzichten een gewoon managementboek. Een boek dat managers inzichten en handvatten wil aanreiken. Veel auteurs van managementboeken graven in het verleden om gouden regels en slimme manieren van organiseren te achterhalen. Ik doe dat ook. Mijn stelling is dat Nazi-Duitsland een bedrijfskundige schatkamer is. Als je het doel van de Nazi’s wegdenkt en uitsluitend kijkt naar de manier waarop ze te werk gingen, dan moet je daar respect voor hebben. Dat was zeer professioneel. Of het nu gaat om focus op operational excellence, leiderschapsmodellen of de kwaliteit van de communicatie met de stakeholders, de nationaalsocialisten waren hun tijd ver vooruit.”

In uw boek noemt u het Duizendjarige Rijk “ideaal” om vanuit het perpectief van programmamanagement te analyseren.

“Dit boek is bedoeld voor studenten en aankomend managers. Ik heb een overzichtswerk willen schrijven waarbij de vele bedrijfskundige facetten en hun onderlinge relaties aan bod zouden komen. Het Derde Rijk leent zich daar uitstekend voor. Er was een duidelijke visie, en die moest worden gerealiseerd. Dat kon alleen door verschillende maar onderling afhankelijke projecten te onderscheiden. Zo kon het Joodse vraagstuk niet worden opgepakt zonder te investeren in een superieur logistiek netwerk. Ik denk dat keuze om in het boek hoofdstukken te wijden aan deze interdepente deelprojecten heel aardig heeft uitgepakt.”

Kan zijn, maar uw de reacties op uw boek gaan zonder uitzondering over een fundamenteler keuze, namelijk die voor de vergelijking tussen het werk van nazi’s en dat van managers.

Geirriteerd: “Het is geen vergelijking. Managers zijn geen nazi’s, maar veel nazi’s waren wel degelijk managers. En nog hele goede ook.”

Maar begrijpt u de kritiek, met name op uw analyses van de jodenvernietiging?

“Natuurlijk begrijp ik de gevoeligheid. De shoah is een schandvlek op de moderne geschiedenis en laat ik voorop stellen dat ik elke poging om de menselijke tragiek ervan te relativeren onaanvaardbaar vind. Maar als bedrijfskundig project is de holocaust zeer belangwekkend. Het biedt lessen die we mijns inziens moeten trekken.”

Moeten trekken?

“Iedereen is het er over eens dat we de holocaust nooit mogen vergeten. Dat doen we onder andere door de slachtoffers te gedenken. Maar we proberen ook te snappen wat er is gebeurd, en hoe we daar van kunnen leren. Sociologen kijken naar de maatschappelijke structuren van die tijd, massapsychologen buigen zich over de vraag hoe de nazimindset werkte, filosofen en ethici proberen chocola te maken van de ethische dilemma’s van die tijd. We bestuderen de holocaust om ervoor te zorgen dat zoiets nooit meer plaatsvindt. Ik vind dat een morele verplichting. Maar ik trek die lijn door. Ik vind dat we niet blind moeten zijn voor wat we van de nazi’s kunnen leren. En daarin verschil ik van mijn criticasters. De experimenten van nazi-artsen hadden uiteraard nooit plaats mogen vinden. Maar ze hebben plaatsgevonden en met een deel van de resultaten, bijvoorbeeld op het gebied van de gevolgen van onderkoeling, doen we vandaag de dag ons voordeel. Dat vind ik ook een morele verplichting. En ook op mijn vakgebied, de bedrijfskunde, moeten we simpelweg erkennen dat de nazi’s hun zaakjes op orde hadden. De jodenvernieting was een zeer complex maar op alle fronten uitstekend uitgevoerd programma. De manier waarop de verschillende deelprojecten zijn aangevlogen is voor veel moderne managers nog steeds waarvol. Van het jodenverkliksysteem kan menig loyalty program manager nog veel leren, betoog bijvoorbeeld ik in mijn boek. Een bekend feit maar daarom niet minder interessant is het perfecte administratie die de Nazi’s voerden, dat was de kurk waar de vernietiging op dreef. Maar ik ga bijvoorbeeld ook in de op de merkwaarde van het nationaalsocialisme. De swastika staat geloof ik de top vijf van meest herkende beeldmerken. Onder McDonalds, maar boven Google! Daar kunnen en mogen brand managers en marketeers niet omheen.”

Dus toch een boodschap.

“Misschien ook wel.”

Wat betekent het boek voor u persoonlijk?

“De vader van mijn vader was Joods. Zijn tweelingzus Rosa is overleden in Sobibor, zelf wist hij ontkomen. Na de oorlog heeft mijn opa met geen woord over haar gesproken. Heel pijnlijk, omdat daarmee ook de herinnering aan Rosa verloren dreigde te gaan. Ik heb Rosa nooit gekend maar heb dit boek aan haar willen opdragen. Shoah Business is ook eerbetoon aan alle slachtoffers van het Nazi-regime. Mijn opvatting is dat als wij lessen durven te trekken, zij zijn niet voor niets zijn gestorven.”